ระบบการทำงานของต้นมะนาว (Citrus aurantiifolia หรือ Citrus spp.) ประกอบด้วยกระบวนการทางสรีรวิทยาหลายส่วนที่ทำงานร่วมกันเพื่อให้ต้นเจริญเติบโต ออกดอก ติดผล และดำรงชีวิตได้อย่างสมบูรณ์ โดยสามารถแบ่งเป็นระบบหลัก ๆ ได้ดังนี้

1. ระบบราก (Root System)

หน้าที่:

• ดูดซึมน้ำและธาตุอาหารจากดิน

• ยึดลำต้นไว้กับดิน

• สะสมอาหารบางส่วน

ลักษณะ:

• มะนาวมีระบบรากตื้นและแผ่กว้างมากกว่าชอนไชลึก

• อ่อนไหวต่อสภาพดินชื้นแฉะหรือน้ำขัง

2. ระบบลำต้น (Stem System)

หน้าที่:

• ลำเลียงน้ำ แร่ธาตุ และอาหารจากรากขึ้นสู่ใบและผล

• เป็นโครงสร้างรองรับใบ ดอก และผล

• สะสมอาหารในบางช่วง

ลักษณะ:

• ลำต้นเป็นไม้พุ่มขนาดกลางถึงเล็ก แตกกิ่งมาก

• มีหนามตามกิ่งบางพันธุ์

3. ระบบใบ (Leaf System)

หน้าที่:

• ทำ การสังเคราะห์แสง (Photosynthesis) เพื่อผลิตน้ำตาล

• ควบคุมการคายน้ำผ่านปากใบ (Stomata)

• แลกเปลี่ยนก๊าซ (CO₂ กับ O₂)

ลักษณะ:

• ใบเดี่ยว สีเขียวเข้ม มีน้ำมันหอมระเหย

• การจัดเรียงใบช่วยให้ได้รับแสงแดดเต็มที่

4. ระบบดอกและผล (Reproductive System)

ดอก:

• ออกดอกเป็นดอกสมบูรณ์เพศ (มีเกสรตัวผู้และตัวเมียในดอกเดียวกัน)

• บานช่วงฤดูแล้งหรือเมื่อขาดน้ำชั่วคราว (เพื่อกระตุ้นให้ออกดอก)

ผล:

• เมื่อติดผลแล้ว ต้องการน้ำและอาหารมากเพื่อพัฒนาเป็นผลมะนาว

• ภายในผลมีน้ำมะนาวและเมล็ด ซึ่งใช้ขยายพันธุ์ได้

5. ระบบการสังเคราะห์แสงและการหายใจ

สังเคราะห์แสง (Photosynthesis):

• แสง + CO₂ + น้ำ → น้ำตาล + ออกซิเจน

• เป็นกระบวนการสร้างพลังงานและอาหารให้พืชเติบโต

หายใจ (Respiration):

• น้ำตาล + O₂ → พลังงาน + CO₂ + น้ำ

• พืชใช้พลังงานนี้ในกระบวนการเติบโตและซ่อมแซมเซลล์

6. ระบบลำเลียง (Transport System)

• ไซเล็ม (Xylem): ลำเลียงน้ำและแร่ธาตุจากรากขึ้นสู่ส่วนต่าง ๆ

• โฟลเอ็ม (Phloem): ลำเลียงน้ำตาลและสารอาหารจากใบไปยังส่วนที่ต้องการใช้

การรับธาตุอาหารทางใบของมะนาว (หรือที่เรียกว่า การให้ปุ๋ยทางใบ) เป็นวิธีเสริมธาตุอาหารให้ต้นมะนาวผ่านทางใบ ซึ่งเป็นอีกช่องทางหนึ่งนอกจากการดูดผ่านราก โดยเฉพาะในช่วงที่พืชต้องการสารอาหารเร่งด่วน หรือเมื่อระบบรากไม่สามารถดูดอาหารได้ดี เช่น ดินมีปัญหา หรือในช่วงฤดูฝนจัด

หลักการทำงานของปุ๋ยทางใบ

• ใบของมะนาวมี ปากใบ (stomata) และ ชั้นผิวใบ (cuticle) ซึ่งสามารถดูดซึมสารอาหารที่อยู่ในรูปสารละลายได้

• ธาตุอาหารจะเข้าสู่เซลล์ใบ จากนั้นถูกลำเลียงไปยังส่วนต่าง ๆ ของต้น ผ่านทาง โฟลเอ็ม

ข้อดีของการให้ปุ๋ยทางใบ

1. ดูดซึมเร็ว: พืชสามารถดูดธาตุอาหารได้ภายในไม่กี่ชั่วโมง

2. ช่วยแก้ขาดธาตุเฉพาะหน้า เช่น ใบเหลืองจากขาดแมกนีเซียม หรือสังกะสี

3. ใช้ปุ๋ยน้อย ป้องกันการสะสมในดิน

4. ลดการสูญเสียจากการชะล้าง โดยเฉพาะในฤดูฝน

ธาตุอาหารที่นิยมให้ทางใบ

ไนโตรเจน (N)เร่งใบเขียว การเจริญเติบโต ใช้ช่วงแตกใบอ่อน

ฟอสฟอรัส (P) ส่งเสริมราก ดอก และผล ก่อนออกดอก

โพแทสเซียม (K) เพิ่มความหวาน ทนโรค ใช้ช่วงติดผล

แมกนีเซียม (Mg) ส่วนประกอบของคลอโรฟิลล์ ใบเขียว แก้ใบเหลืองขอบใบเขียว

แคลเซียม (Ca) เสริมความแข็งแรง ใช้ป้องกันปลายผลเน่า ใช้ตลอดฤดูปลูก

สังกะสี (Zn), เหล็ก (Fe), โบรอน (B) ควบคุมเอนไซม์ การสร้างฮอร์โมน ใช้ก่อนออกดอก และช่วงผลอ่อน

เทคนิคการให้ปุ๋ยทางใบมะนาว

• เวลาฉีดพ่น: ตอนเช้า 06.00–09.00 น. หรือเย็น 16.00–18.00 น. (หลีกเลี่ยงช่วงแดดแรง)

• ความถี่: ทุก 10–15 วัน ขึ้นอยู่กับสภาพต้น

• อัตราใช้: ต้องเจือจางตามคำแนะนำ (ปุ๋ยเคมีทางใบมักใช้ในอัตรา 10–30 กรัมต่อน้ำ 20 ลิตร)

• ผสมสารจับใบ: เช่น สบู่ หรือสารจับใบเฉพาะ เพื่อให้สารอาหารเกาะติดใบและดูดซึมได้ดีขึ้น

• ควรฉีดให้ทั่วต้น: ทั้งด้านบนและใต้ใบ เพราะปากใบส่วนใหญ่จะอยู่ใต้ใบ

76 @สงวนสิขสิทธิ์โดย สวนมะนาวท้ายไร่ จังหวัดพิจิตร