เชื้อราไตรโคเดอร์ม่าทำงานกับรากอย่างไร
“ไตรโคเดอร์ม่า (Trichoderma spp.)” เป็นเชื้อราดีที่ชาวสวนมะนาวนิยมใช้มาก โดยเฉพาะในช่วง ดูแลราก ป้องกันโรครากเน่า โคนเน่า เพื่อให้เข้าใจชัดเจน ผมอธิบายกลไกการทำงานของ เชื้อราไตรโคเดอร์ม่า กับ “ระบบรากพืช” แบบละเอียดเป็นขั้นตอน ดังนี้
1. การตั้งรกราก (Colonization) ที่รากพืช
เมื่อเราใส่เชื้อไตรโคเดอร์ม่าลงในดิน สปอร์ของเชื้อจะงอกออกเป็นเส้นใย (mycelium) เส้นใยเหล่านี้ จะเจริญคลุมผิวรากพืช (root surface) แล้ว “แทรกตัวบางส่วนเข้าไปที่รากชั้นนอก (epidermis)” โดยไม่ทำอันตราย
ผลที่เกิดขึ้นคือ รากถูก “ครอบครอง” โดยเชื้อดี เชื้อโรครากอื่น เช่น Phytophthora, Pythium, Fusarium ไม่มีที่อยู่ ถือเป็นการ “ยึดพื้นที่ก่อน” (Competition for space & nutrients)
2. การแข่งขันอาหารกับเชื้อราร้าย (Competition)
ไตรโคเดอร์ม่าใช้คาร์บอนและน้ำตาลจากราก ในขณะเดียวกันก็แย่งอาหารจากเชื้อราที่ทำให้เกิดโรค
กลไกหลักคือ ดูดใช้สารอาหารรอบรากได้เร็วกว่าเชื้อราร้าย สร้างเอนไซม์บางชนิด ย่อยโปรตีนและเซลล์ของเชื้อราร้ายให้สลาย ผลคือเชื้อราร้ายไม่สามารถตั้งตัวได้ในบริเวณราก
3. การยับยั้งเชื้อราศัตรูโดยตรง (Mycoparasitism)
นี่คือ “กลไกเด่นที่สุด” ของไตรโคเดอร์ม่า ไตรโคเดอร์ม่ามีเส้นใยที่ “ไหวตัวเร็ว” เมื่อพบเส้นใยของเชื้อราร้าย (เช่น Phytophthora) จะ พันรัดเส้นใยของศัตรู แล้วหลั่งเอนไซม์ย่อยผนังเซลล์ เช่น Chitinase ช่วยย่อยไคติน β-1,3-glucanase ช่วยย่อยกลูแคน Protease ช่วยย่อยโปรตีน
ผลลัพธ์คือ เชื้อราศัตรูถูกทำลายจนเซลล์แตก และถูกย่อยเป็นอาหารของไตรโคเดอร์ม่า
4. การกระตุ้นภูมิคุ้มกันของรากพืช (Induced resistance)
เส้นใยของไตรโคเดอร์ม่าที่เกาะอยู่บริเวณราก จะกระตุ้นให้รากพืชผลิตเอนไซม์และสารป้องกันตัวเอง เช่น Peroxidase Chitinase Phytoalexins ส่งผลให้รากแข็งแรง ทนเชื้อโรคได้มากขึ้น แม้ไม่มีไตรโคเดอร์ม่าก็ตาม
5. การส่งเสริมการเจริญของราก (Growth promotion)
ไตรโคเดอร์ม่าหลายสายพันธุ์ เช่น T. harzianum, T. asperellum สามารถสร้างสารพืชฮอร์โมน เช่น IAA (Indole-3-acetic acid) ช่วยกระตุ้นการแตกรากฝอย Gibberellins ช่วยยืดรากและยอด Siderophores ช่วยดึงธาตุเหล็กมาให้พืชใช้
ผลคือ รากแตกใหม่มากขึ้น รากฝอยขาว ระบบรากแข็งแรง ดูดปุ๋ยได้ดีขึ้น
6. การปรับสมดุลจุลินทรีย์ในดิน
เมื่อไตรโคเดอร์ม่าตั้งหลักได้ จะปรับ “สภาพจุลินทรีย์รอบราก (rhizosphere)” ให้สมดุล เชื้อดีเพิ่มขึ้น เชื้อราร้ายลดลง ดินจะฟู โปร่ง ระบายอากาศดีขึ้นตามธรรมชาติ
สรุปกลไกหลักของไตรโคเดอร์ม่า “ต่อรากพืช”
| กลไก | คำอธิบายย่อ |
|---|---|
| ยึดพื้นที่ที่รากก่อนเชื้อราร้าย | Colonization |
| แย่งอาหารและพื้นที่ | Competition |
| ย่อยและทำลายเชื้อราศัตรู | Mycoparasitism |
| กระตุ้นภูมิต้านทานของราก | Induced resistance |
| กระตุ้นการแตกรากใหม่ | Hormone production |
| ปรับสมดุลจุลินทรีย์ในดิน | Soil microbiome balance |
ข้อแนะนำการใช้ในสวนมะนาว
• ผสมเชื้อสดกับปุ๋ยคอกหรือรำ 1 กก.+น้ำหมัก+น้ำสะอาด รดโคนต้นเดือนละครั้ง
• อย่าใช้ร่วมกับยาฆ่าเชื้อรา (เช่น แมนโคเซบ, คาร์เบนดาซิม)
• รักษาความชื้นในดินให้พอเหมาะ เพราะเชื้อทำงานได้ดีในสภาพดินชื้น-โปร่ง
13 @สงวนสิขสิทธิ์โดย สวนมะนาวท้ายไร่ จังหวัดพิจิตร