หลายคนอาจสงสัยว่า พืชอย่างมะนาว ซึ่งไม่มีสมอง และระบบประสาทเหมือนสัตว์ จะรู้ได้อย่างไรเมื่อถูกตัดกิ่ง ตัดยอด หรือบาดเจ็บ ความจริงแล้วพืชใช้กลไกทาง สรีรวิทยา (plant physiology) และ ฮอร์โมนพืช (plant hormones) เป็นเครื่องมือในการรับรู้และตอบสนองต่อสิ่งเร้า

1. การรับรู้การบาดเจ็บ

ทันทีที่กิ่งมะนาวถูกตัด เซลล์บริเวณบาดแผลจะปล่อยสัญญาณเคมี เช่น jasmonic acid และ ethylene ซึ่งทำหน้าที่เสมือน “สัญญาณเตือนภัย” กระตุ้นการสร้างสารป้องกันเชื้อโรคและเร่งการสมานแผล เพื่อไม่ให้เชื้อราและแบคทีเรียเข้าทำลาย

2. การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน

การตัดยอดทำให้ระดับ ออกซิน (auxin) จากยอดบนลดลง ส่งผลให้ ไซโตไคนิน (cytokinin) ที่มาจากรากมีอิทธิพลมากขึ้น ส่งผลให้ตาข้างเริ่มแตกยอดใหม่ ทำให้ต้นมะนาวมีพุ่มแน่น แตกกิ่งข้างมากขึ้น

3. การกระจายอาหารใหม่

เดิมทีอาหารและน้ำตาลที่ใบผลิตได้จะถูกส่งไปเลี้ยงยอดที่เจริญเติบโตเร็วที่สุด แต่เมื่อยอดถูกตัด พืชจะ “จัดสรรใหม่” โดยส่งอาหารไปเลี้ยงกิ่งข้างหรือตาที่กำลังแตกแทน จึงทำให้กิ่งด้านข้างแข็งแรงขึ้น

4. การสมานแผลและสร้างเนื้อเยื่อใหม่

เนื้อเยื่อที่ถูกตัดจะสร้าง คอร์ก (cork tissue) และกัมเรซินมาปิดแผล เพื่อป้องกันการสูญเสียน้ำและการติดเชื้อ จากนั้นพืชจะค่อย ๆ สร้างเนื้อเยื่อใหม่มาปิดผิวแผลจนแน่น

ตัวอย่างการใช้ประโยชน์ในสวนมะนาว

• ตัดยอดอ่อน กระตุ้นให้แตกกิ่งข้าง ทำให้ทรงพุ่มแน่น

• ตัดกิ่งแก่ กิ่งแห้ง เปิดทางให้แสงแดดส่องถึง ลดการสะสมโรคแมลง

• ตัดแต่งกิ่งหลังเก็บผล ช่วยให้ต้นฟื้นตัว แตกใบอ่อนใหม่ เตรียมพร้อมสำหรับการออกดอกผลรอบต่อไป

สรุป

แม้มะนาวจะไม่มีสมอง แต่ใช้ระบบ ฮอร์โมน + สัญญาณชีวเคมี + การปรับสมดุลอาหาร ในการ “ตอบสนอง” ต่อการตัดแต่งกิ่ง การตัดจึงไม่ใช่เพียงการจัดทรงพุ่ม แต่ยังเป็นการกระตุ้นการเจริญเติบโตใหม่อย่างมีทิศทาง

292 @สงวนสิขสิทธิ์โดย สวนมะนาวท้ายไร่ จังหวัดพิจิตร