สำหรับชาวสวนที่ชอบ “ผสมสารหลายตัวในถังเดียว” เพราะแม้จะดูสะดวก แต่เบื้องหลังมี ปฏิกิริยาทางเคมี (chemical reactions) ที่อาจเกิดขึ้นและส่งผลทั้งต่อประสิทธิภาพของยา และความปลอดภัยของผู้ใช้เองด้วย

ปฏิกิริยาทางเคมีเมื่อผสมสารหลายอย่างรวมกัน

1. ปฏิกิริยา “ตกตะกอน” (Precipitation)

เกิดเมื่อสารเคมีสองชนิดทำปฏิกิริยากัน แล้วเกิดเป็น “สารใหม่” ที่ไม่ละลายน้ำ ตัวอย่างเช่นผสม คอปเปอร์ (Cu) กับ ฟอสเฟต จะเกิดตะกอนสีฟ้า เข้มข้น จนอุดตันหัวพ่น ผสมแคลเซียม-โบรอน กับ ซัลเฟต จะเกิดตะกอนแคลเซียมซัลเฟตทันที

ผลที่ตามมา: หัวพ่นตัน ใบไหม้ ยาไม่ได้ผล และบางครั้งสารตกตะกอนนี้จะเปลี่ยนสภาพจนไม่ออกฤทธิ์เลย

2. ปฏิกิริยา “เปลี่ยนค่า pH”

สารเคมีแต่ละตัวมี “ความเป็นกรด-ด่าง” ต่างกัน เมื่อผสมกัน บางตัวจะทำให้ค่าพีเอชของสารละลายเปลี่ยน เช่นสารกำจัดแมลงบางชนิดจะเสื่อมฤทธิ์เร็วในน้ำที่มี pH สูงกว่า 7

ตัวอย่าง: ผสม สารกำจัดเพลี้ย (กลุ่มไพรีทรอยด์) กับ ปุ๋ยน้ำที่เป็นด่าง ยาจะสลายตัวภายในไม่กี่นาที ผสม คอปเปอร์ (กรด) กับ ยาฆ่าแมลงกลุ่มคาร์บาเมต (ด่าง) ยาแตกตัว เกิดใบไหม้

3. ปฏิกิริยา “ออกซิเดชัน-รีดักชัน” (Oxidation-Reduction)

บางสารเป็น “ตัวออกซิไดซ์” เช่น คอปเปอร์, แมนโคเซบ เมื่อเจอกับสารที่มีคุณสมบัติ “รีดิวซ์” เช่น ฮิวมิค, ฟูลวิค หรือสารอินทรีย์เข้มข้น จะเกิดปฏิกิริยาเคมีที่ ทำลายโครงสร้างของกันและกัน ส่งผลให้ “ฤทธิ์ของยาลดลงทันที”

4. ปฏิกิริยา “เสริมฤทธิ์” และ “ต้านฤทธิ์” (Synergism/Antagonism)

บางคู่ เสริมฤทธิ์กันได้ดี เช่น สารกำจัดเพลี้ย + น้ำมันพืช เพิ่มการดูดซึม แต่บางคู่ ต้านกันโดยตรง เช่นคอปเปอร์ + สารกลุ่มกำมะถัน ออกฤทธิ์ต้านกัน ทำให้ยาไม่ทำงาน

5. ปฏิกิริยา “เปลี่ยนสถานะ” ของสาร

บางครั้งส่วนผสมอาจทำให้สารหนึ่ง “ระเหยเร็วเกินไป” หรือ “แตกตัว” เช่น ผสมสารกำจัดแมลงกลุ่มน้ำมันกับสารจับใบ เกิดการรวมตัวเป็นฟิล์มเหนียว ทำให้ใบไหม้หรือยาไม่กระจายตัว

สรุปแนวทางปฏิบัติที่ปลอดภัย

• อ่านฉลากทุกครั้งก่อนผสม

• หากไม่แน่ใจ ทดลองผสมในแก้วน้ำเล็กๆ ก่อน ดูว่ามีตะกอนหรือความร้อนเกิดขึ้นหรือไม่

• หลีกเลี่ยงการผสม เกิน 3 ชนิดในถังเดียว

• ใช้น้ำสะอาด (pH 6.5-7.0) เป็นตัวกลาง

• ผสมทีละชนิด ตามลำดับ:น้ำ ปุ๋ย สารกำจัดโรค สารกำจัดแมลง สารจับใบ

แง่คิดสำหรับคนสวน

“ถังพ่นยาไม่ใช่ห้องทดลอง อย่าทดลองผสมสารโดยไม่รู้ผลที่ตามมา” บางครั้งการ “ผสมน้อยแต่ถูกหลัก” ดีกว่าการ “ผสมเยอะแต่เสียของ

5.4k @สงวนสิขสิทธิ์โดย สวนมะนาวท้ายไร่ จังหวัดพิจิตร