กระบวนการเกิดรากเน่าในมะนาว
“รากเน่า” คือสาเหตุอันดับต้นๆ ที่ทำให้มะนาวโทรม ตาย หรือไม่สามารถออกดอก ติดผลได้ตามปกติมาดู กระบวนการเกิดรากเน่าในมะนาว แบบเป็นขั้นตอนทางสรีรวิทยา และสภาพแวดล้อมครับ
“1. เชื้อสาเหตุหลักของรากเน่า
รากมะนาวเน่ามักเกิดจากเชื้อราชนิดในกลุ่ม Oomycetes (ราไข่) ได้แก่ Phytophthora nicotianae/Phytophthora parasitica (รากเน่า-โคนเน่า) Pythium spp. (รากอ่อนเน่าในต้นกล้า) และบางครั้งพบเชื้อร่วม เช่น Fusarium spp. (เน่าช้า แต่ลุกลามยาว) Rhizoctonia solani (เน่าแห้งผิวราก)
2. เงื่อนไขเริ่มต้นของการเกิดโรค
เชื้อพวกนี้ “ไม่อันตราย” จนกว่าจะมี สภาพดินชื้นแฉะ - ออกซิเจนต่ำ เมื่อดินมีน้ำขังหรือรดน้ำถี่เกิน ดินอับอากาศ รากขาดออกซิเจน รากเริ่มตายบางส่วน เชื้อราฉวยโอกาสเข้าโจมตี
3. กระบวนการเกิดรากเน่า (Root Rot Process)
ขั้นที่ 1 : รากเริ่มขาดอากาศ ดินแฉะ ทำให้การหายใจของราก (root respiration) หยุดชะงัก รากดูดน้ำ ธาตุอาหารไม่ได้ ปลายรากขาวเริ่มเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาล ระยะนี้ยัง “ไม่มีเชื้อ” ทำลายโดยตรง แต่รากอ่อนแอมาก
ขั้นที่ 2 : เชื้อราในดินเริ่มตื่นตัว สปอร์ของ Phytophthora หรือ Pythium อยู่ในดินจะ “งอกออก” เป็น สปอร์เคลื่อนที่ (zoospore) สปอร์จะว่ายในน้ำหรือน้ำค้างในดินเข้าหาราก เชื้อเลือก “รากที่มีบาดแผล” หรือ “รากแก่เปื่อย” เป็นจุดเริ่มโจมตี
ขั้นที่ 3 : การเข้าทำลายผิวราก เส้นใยเชื้อราจะเกาะที่ผิวราก แล้วหลั่งเอนไซม์ cellulase/pectinase เอนไซม์เหล่านี้ย่อยผนังเซลล์ของราก รากเริ่มนิ่ม สีน้ำตาล และส่งกลิ่นเหม็น ถ้าขุดดูรากช่วงนี้ จะเห็น เปลือกรากหลุดลอกง่าย
ขั้นที่ 4 : เชื้อราลุกลามเข้าสู่โคนต้น จากราก เชื้อจะไต่ขึ้นตามท่อน้ำไปถึง คอรากหรือโคนต้น เกิดอาการ “โคนเน่า” เปลือกหลุด เป็นสีน้ำตาลเข้ม การลำเลียงน้ำ อาหารหยุดชะงัก ผลที่เห็นภายนอก คือใบเหลืองทั้งต้น ใบร่วงเร็ว ยอดเหี่ยว ต้นโทรม
ขั้นที่ 5 : การเน่าและการตายของรากหลัก รากหลักเริ่มตาย เปื่อยเป็นสีดำ ดินรอบรากจะมีกลิ่นอับหรือกลิ่นแอมโมเนียอ่อนๆ ต้นขาดสมดุลน้ำและธาตุ ใบเหี่ยวในแดดแต่ฟื้นตอนเย็น ถ้าไม่ได้รับการแก้ไข ต้นจะค่อย ๆ ตายภายใน 1-2 เดือน
4. ปัจจัยที่กระตุ้นให้เกิดรากเน่าเร็วขึ้น
| ปัจจัย | ผลกระทบ |
|---|---|
| ดินเหนียวระบายน้ำไม่ดี | ออกซิเจนในดินต่ำ เชื้อรางอกได้ดี |
| ใช้น้ำรดทุกวันโดยไม่ตรวจความชื้น | ดินแฉะตลอดเวลา |
| ปลูกลึกเกินไป | คอรากอยู่ในดิน แฉะง่าย |
| ใช้ปุ๋ยเคมีเข้มข้นเกิน | รากไหม้และเป็นแผล |
| ใช้ยาฆ่าเชื้อราบ่อย | ฆ่าเชื้อดี (เช่น ไตรโคเดอร์ม่า) ไปด้วย |
| ไม่มีอินทรียวัตถุ | ดินแน่น ขาดจุลินทรีย์ดี |
5. สัญญาณเตือน “ก่อนรากเน่าจริง”
• ใบเขียวแต่ไม่สด เหี่ยวในแดด
• ใบอ่อนปลายเหลืองทีละใบ
• ปลายรากหาย สีเข้ม
• น้ำซึมโคนต้นนาน ไม่แห้ง
• ดินมีกลิ่นเหม็นอับ
6. การป้องกันและจัดการ
| วิธี | รายละเอียด |
|---|---|
| ปรับดินให้โปร่ง | ผสมแกลบดำ รำ ปุ๋ยคอกเก่า เพื่อเพิ่มอากาศในดิน |
| ใช้ไตรโคเดอร์ม่า | คลุกโคนต้นทุกเดือน ยับยั้งเชื้อราในดิน |
| ควบคุมน้ำ | รดเมื่อดินแห้ง 3-5 ซม. ลึก |
| ยกโคนต้นสูง | โดยเฉพาะในฤดูฝน |
| ใช้สารชีวภัณฑ์ | เช่น บาซิลลัสซับทิลิส, ไตรโคเดอร์ม่า, เมตาไรเซียม |
| ฟื้นราก | ใช้ฮิวมิค+อะมิโน+น้ำหมักปลา ฉีดพ่นทุก 7 วัน |
| ตัดรากเสีย | หากเน่ามาก ตัดส่วนที่เสียและโรยปูนแดง |
7. สรุปภาพรวมกระบวนการเกิดรากเน่าในมะนาว
ดินแฉะ รากขาดอากาศ รากเปื่อย เชื้อราฉวยโอกาสเข้า รากเน่า-โคนเน่า ต้นโทรม-ตาย
10 @สงวนสิขสิทธิ์โดย สวนมะนาวท้ายไร่ จังหวัดพิจิตร