สรีรวิทยาภายในกิ่งมะนาวเมื่อกิ่งถูกตอน
“การตอนกิ่ง” เป็นจุดเปลี่ยนสำคัญที่ทำให้สรีรวิทยาภายในกิ่งมะนาวเปลี่ยนจาก “ระบบส่งน้ำ-ส่งอาหาร” ไปสู่ “ระบบสร้างรากใหม่” เรามาดูการเปลี่ยนแปลงทีละขั้นตอนอย่างเป็นระบบ
สรีรวิทยาภายในกิ่งมะนาวเมื่อถูกตอน
1. ระยะเริ่มต้น (หลังขูดเปลือก/ตัดท่อนอาหาร)
• เมื่อขูดเปลือกและชั้น phloem (ท่อนอาหาร) ออก การลำเลียง “คาร์โบไฮเดรตและฮอร์โมน” จากใบลงราก จะหยุดชะงัก
• ส่วนเหนือรอยตอนจึงเริ่ม สะสมแป้ง น้ำตาล และฮอร์โมนพืช (auxin) มากผิดปกติ
• สภาวะนี้กระตุ้นให้ เซลล์ parenchyma บริเวณ cambium เริ่มแบ่งตัวใหม่
• จุดเปลี่ยนสำคัญคือ พืชรับรู้ว่าถูกตัดขาดจากราก จึงเริ่มสร้าง “รากทดแทน”
2. ระยะสร้างคัลลัส (Callus Formation)
• เซลล์ cambium ที่ยังมีชีวิตจะเริ่ม แบ่งตัวแบบไม่จำเพาะ เกิดเป็น “เนื้อคัลลัส” สีขาว–เหลือง
• การเกิดคัลลัสต้องอาศัย อุณหภูมิ 25–30°C ความชื้นสูง (ถุงตอนต้องชื้นตลอดเวลา) ออกซิเจนเพียงพอ (ไม่อับน้ำ)
• คัลลัสจะเป็น “ฐานรองรับ” ให้เซลล์บางส่วนเปลี่ยนสภาพเป็นจุดกำเนิดราก
3. ระยะกระตุ้นฮอร์โมน (Auxin Dominance)
• เมื่อใช้ฮอร์โมนเร่งราก เช่น IBA หรือ NAA ความเข้มข้นของ auxin ในบริเวณรอยตอนสูงขึ้น จะกระตุ้นให้เซลล์คัลลัสบางส่วนเปลี่ยนเป็น “เซลล์กำเนิดราก (root primordia)”
• ในกิ่งมะนาวโดยเฉพาะสายพันธุ์แป้น เซลล์ parenchyma ใน cambium มีศักยภาพสูงในการตอบสนองต่อ auxin โดยเฉพาะมะนาวตระกูลแป้นพิจิตร
4. ระยะสร้างรากเริ่มต้น (Root Initiation)
• รากอ่อนสีขาวเริ่มแทงออกจากคัลลัส
• ส่วนปลายสุดของรากจะพัฒนาเป็น root cap
• ส่วนฐานเชื่อมกับเนื้อเยื่อเดิมกลายเป็นท่อนน้ำ (xylem) ใหม่
• ในระยะนี้ ถ้าความชื้นไม่พอ เซลล์รากแห้งและตายได้ง่าย
• ถ้าความเข้มแสงสูงเกิน อุณหภูมิสูงเกิน 35°C จะหยุดการสร้างราก
5. ระยะรากพัฒนาเต็มที่ (Root Elongation)
• รากใหม่เริ่มสร้างท่อ xylem และ phloem เชื่อมกับกิ่งเหนือรอยตอน
• ระบบส่งน้ำเริ่มกลับมาทำงานได้อีกครั้ง
• คาร์โบไฮเดรตจากใบส่งลงมาหล่อเลี้ยงรากใหม่
• เมื่อรากเริ่มเปลี่ยนจากสีขาวใส เป็นเหลืองอมน้ำตาล แสดงว่ารากเริ่มแก่ แข็งแรง พร้อมตัดชำ
6. สภาวะภายในโดยรวม
| องค์ประกอบ | การเปลี่ยนแปลงเมื่อกิ่งถูกตอน |
|---|---|
| น้ำและธาตุอาหาร | ขาดจากรากเดิม กิ่งต้องรักษาความชื้นในใบเอง |
| คาร์โบไฮเดรต | สะสมเหนือรอยตอนมากขึ้น |
| ฮอร์โมน | Auxin สูง, Cytokinin ต่ำ |
| ออกซิเจน | จำเป็นต่อการสร้างราก |
| pH ภายใน | ลดลงเล็กน้อย (กรดอินทรีย์เพิ่ม) กระตุ้นการแบ่งเซลล์ |
สรุป
“การตอนกิ่งคือการเปลี่ยนหน้าที่ของ cambium จากการสร้างท่อน้ำ/อาหาร ไปเป็นการสร้างรากใหม่” ถ้ารักษาความชื้นและฮอร์โมนได้สมดุล จะช่วยลดอาการใบเหลืองและเร่งรากได้ชัดเจน
36 @สงวนสิขสิทธิ์โดย สวนมะนาวท้ายไร่ จังหวัดพิจิตร