ระบบภูมิคุ้มกันโรคของมะนาว
ระบบภูมิคุ้มกันโรคของมะนาว (plant immunity) เป็นกลไกตามธรรมชาติที่ต้นมะนาวใช้ “รับรู้” และ “ตอบสนอง” เมื่อถูกเชื้อโรค เช่น เชื้อรา แบคทีเรีย ไวรัส หรือแมลงเจาะกัด เข้าทำลาย โดยระบบภูมิคุ้มกันของมะนาวแบ่งออกได้เป็น 3 ส่วนหลัก
1. ภูมิคุ้มกันพื้นฐาน (Innate Immunity)
เป็นภูมิคุ้มกันที่มีอยู่ในพืชทุกต้นโดยกำเนิด เช่น:
| ระบบป้องกัน | หน้าที่ |
|---|---|
| ผนังเซลล์แข็งแรง | กันเชื้อโรคเจาะทะลุเข้าด้านใน |
| ผิวใบที่มีไขเคลือบ (cuticle) | ป้องกันเชื้อรา–แบคทีเรีย |
| เอนไซม์ต้านโรค (เช่น Peroxidase, Chitinase) | ทำลายผนังเชื้อรา–แบคทีเรีย |
| การสร้างสารฟีโนลิก (phenolic compound) | ยับยั้งการเจริญของเชื้อ |
2. ระบบรับรู้สิ่งแปลกปลอม (Pathogen Recognition)
เมื่อเชื้อโรคสัมผัสผิวเซลล์พืช โปรตีนรับสัญญาณ (receptors) จะตรวจจับ กระตุ้นให้พืช “ตอบสนอง” เพื่อสกัดกั้น
| การตอบสนอง | ตัวอย่าง |
|---|---|
| การปิดเซลล์ที่ติดเชื้อ | เซลล์รอบจุดโรคแห้งตาย = ไม่ให้โรคลาม |
| สร้างสารป้องกันตัวเอง | เช่น สารยับยั้งเชื้อรา, สารขมไล่แมลง |
| ส่งสัญญาณภูมิคุ้มกันทั่วต้น | เช่น ส่งสารไซโตไคนนิน (Cytokinin) ไปยังใบ-ยอด |
3. การสร้างภูมิคุ้มกันเสริม (Induced Resistance)
เป็นระบบที่พืช สร้างขึ้นภายหลังจากถูกกระตุ้น (เช่น โดนแมลงกัด, ได้รับเชื้ออ่อน, หรือจากชีวภัณฑ์) เช่น:
| การกระตุ้น | ผลที่เกิด |
|---|---|
| ฉีดพ่นไตรโคเดอร์มา | รากมะนาวสร้างเอนไซม์ต่อต้านเชื้อราเร็วขึ้น |
| โดนเพลี้ยไฟ | พืชสร้างสารป้องกันใหม่ในใบใกล้เคียง |
| ให้สารสกัดพืช (เช่น กระเทียม, พริก, ขิง) | กระตุ้นให้เซลล์ตื่นตัวมากขึ้น |
| พ่นซิลิกา / แคลเซียม / ฮอร์โมนธรรมชาติ | เสริมความหนาแน่นผนังเซลล์ + ต้านทานโรค |
ปัจจัยที่ช่วย “เสริม” ภูมิคุ้มกันในมะนาว
| สิ่งที่เสริมได้ | ผลต่อภูมิต้านทาน |
|---|---|
| ไตรโคเดอร์มา | กระตุ้นราก + แข่งกับเชื้อราร้าย |
| ฮอร์โมนธรรมชาติ (Auxin, Salicylic acid) | กระตุ้นภูมิระดับเซลล์ |
| น้ำหมักสมุนไพร (กระเทียม, ข่า, ตะไคร้) | ต้านเชื้อ + กระตุ้นเซลล์ตื่นตัว |
| แคลเซียม – โบรอน – ซิลิกา | เสริมผนังเซลล์ + ช่วยส่งสัญญาณภูมิ |
| อินทรียวัตถุในดิน | เลี้ยงจุลินทรีย์ดี → ป้องกันโรคในดิน |
ปัจจัยที่ “ทำลาย” ระบบภูมิคุ้มกันของมะนาว
| ปัจจัย | ผลที่เกิด |
|---|---|
| ใช้ปุ๋ยเคมีต่อเนื่องไม่เสริมอินทรีย์ | ดินเสื่อม รากเครียด ระบบภูมิอ่อน |
| ดินแน่น–น้ำขัง | รากขาดอากาศ เชื้อราง่าย |
| ใช้สารเคมีแรงเกิน (ฆ่าแมลง–ฆ่าเชื้อ) | ทำลายจุลินทรีย์ดี → เปิดช่องเชื้อโรค |
| มลภาวะทางดิน–น้ำ | เช่น น้ำมีโลหะหนัก → รบกวนการสร้างเอนไซม์ภูมิ |
สรุปแนวทาง “เสริมภูมิคุ้มกัน” ให้มะนาวอย่างยั่งยืน:
• ให้ฮิวมิค–ไตรโคเดอร์มา + น้ำหมัก สลับกันเป็นรอบ
• พ่นธาตุรองทางใบ (Ca, Mg, B, Si) ทุก 2–3 สัปดาห์
• เน้นวัสดุคลุมดิน + จุลินทรีย์ดี รักษาระบบราก
• อย่าใช้สารเคมีสะเปะสะปะ (ให้เลือกเฉพาะจุด)
• กระตุ้นด้วยสมุนไพร-ชีวภัณฑ์–ฮอร์โมนพืชธรรมชาติ
295 @สงวนสิขสิทธิ์โดย สวนมะนาวท้ายไร่ จังหวัดพิจิตร