ระบบรากของต้นมะนาว (Citrus aurantifolia) มีบทบาทสำคัญในการดูดซึมธาตุอาหาร น้ำ และช่วยยึดลำต้นกับดิน ตลอดจนสื่อสารกับสิ่งแวดล้อมในดิน เช่น จุลินทรีย์ หรือเชื้อโรค โดยสามารถอธิบายกระบวนการทำงานของระบบรากได้ดังนี้

1. การยึดเกาะและทรงตัว

• รากหลัก (taproot) และรากแขนง (lateral roots) ทำหน้าที่ยึดลำต้นให้มั่นคงในดิน
• รากมะนาวมักแผ่ขยายในแนวนอนมากกว่าแนวดิ่ง โดยกระจุกอยู่ในช่วงความลึกประมาณ 30–60 ซม.

2. การดูดซึมน้ำและธาตุอาหาร

• รากฝอย (root hairs) จะดูดน้ำและแร่ธาตุจากดินเข้าสู่ลำต้นผ่านการออสโมซิส (osmosis) และการแพร่ (diffusion)
• ธาตุอาหารหลักที่มะนาวต้องการ: N, P, K, Ca, Mg, S
• ธาตุอาหารรอง/จุลธาตุ เช่น Fe, Zn, Mn, B มีความสำคัญต่อคุณภาพผลและการเจริญเติบโต

3. การลำเลียงเข้าสู่ต้น

• น้ำและธาตุอาหารที่ดูดขึ้นมาจะถูกลำเลียงผ่าน ท่อลำเลียงน้ำ (xylem) จากราก → ลำต้น → ใบ
• ธาตุอาหารจะถูกใช้ในการสังเคราะห์แสง การสร้างโปรตีน และพัฒนาผล

4. การสื่อสารกับสิ่งมีชีวิตในดิน

• รากมะนาวมีการปล่อยสารอินทรีย์ออกทางราก (root exudates) เพื่อสื่อสารหรือกระตุ้นจุลินทรีย์ที่เป็นประโยชน์ เช่น เชื้อราไมคอร์ไรซา (ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการดูดอาหาร)
• ในทางกลับกัน รากก็อาจถูกโจมตีโดยศัตรู เช่น ไส้เดือนฝอยรากปม หรือเชื้อราในดิน

5. การตอบสนองต่อสภาพแวดล้อม

• หากดินแห้งหรือมีน้ำขัง รากมะนาวจะทำงานได้น้อยลง ทำให้ใบเหี่ยว ร่วง หรือผลร่วง
• ความเป็นกรด-ด่างของดิน (pH ที่เหมาะสม: 5.5–6.5) มีผลต่อการดูดซึมธาตุอาหาร

ข้อควรระวังในการดูแลระบบราก

• อย่าให้น้ำขัง เพราะอาจทำให้รากเน่า
• ไม่ใส่ปุ๋ยเคมีเข้มข้นมากเกินไป เพราะรากอ่อนอาจไหม้
• หลีกเลี่ยงการขุดดินลึกบริเวณโคนต้น เพราะอาจทำลายรากฝอย

28 @สงวนสิขสิทธิ์โดย สวนมะนาวท้ายไร่ จังหวัดพิจิตร