“ต่อมน้ำมันที่ผิวมะนาว (Oil gland)” เป็นทั้งจุดแข็งและจุดอ่อนในเวลาเดียวกัน - มันทำให้มะนาวมีกลิ่นหอมเฉพาะ แต่ก็เป็น “ประตูเล็ก ๆ” ที่เชื้อราหลายชนิดสามารถเข้าทำลายได้ถ้ามีรอยช้ำหรือสภาพแวดล้อมชื้นเกินไป

1. ลักษณะของต่อมน้ำมันผิวมะนาว

• อยู่ที่ ชั้น Flavedo (เปลือกสีเขียว) ของผล

• เป็น ถุงเล็ก ๆ ขนาด 0.1–0.3 มม. ภายในมีน้ำมันหอมระเหย เช่น limonene, citral, linalool

• เมื่อผลโดนแรงกด, สารเคมี, หรืออุณหภูมิเปลี่ยน ต่อมเหล่านี้อาจ แตกหรือบวม

• เมื่อแตกจะ ปล่อยน้ำมันออกมาเคลือบผิวผล ซึ่งมีฤทธิ์ฆ่าเชื้อบางชนิด แต่ก็อาจทำให้ ผิวผลไหม้หรือเป็นแผลจุด ได้

2. ความสัมพันธ์ระหว่าง “ต่อมน้ำมัน” กับ “เชื้อรา”

3. เชื้อราที่เกี่ยวข้องกับต่อมน้ำมันมะนาวบ่อย

• Alternaria citri ทำให้เกิดจุดดำบริเวณผิวผล เริ่มจากรอยต่อม

• Penicillium digitatum / italicum ทำให้ผลเน่าในโรงเก็บ (green mold / blue mold) มักเริ่มจากรอยต่อมหรือรอยช้ำ

• Colletotrichum gloeosporioides สาเหตุของโรคแอนแทรคโนส ผิวผลแห้งเป็นจุดสีน้ำตาล

4. แนวทางป้องกัน–ลดการเข้าทำลายเชื้อรา

ระยะก่อนเก็บเกี่ยว

• หลีกเลี่ยงการพ่นสารเคมีเข้มข้นในวันที่แดดจัด (เพราะทำให้ต่อมน้ำมันไหม้)

• รักษาความสมดุลธาตุอาหาร โดยเฉพาะ แคลเซียม–โบรอน ช่วยให้ผิวผลแข็งแรง

• ไม่ควรให้น้ำมากเกินช่วงผลแก่ เพราะความชื้นสูงเพิ่มโอกาสต่อมแตก

ระยะเก็บเกี่ยว

• เก็บผลด้วยมืออย่างระมัดระวัง ไม่ให้ผิวผลช้ำ

• อย่าเก็บตอนผลเปียกหรือน้ำค้างยังเกาะ

หลังเก็บเกี่ยว

• คัดแยกผลที่มีรอยช้ำ / ต่อมแตก

• อาจจุ่มในสารชีวภัณฑ์ (เช่น Trichoderma harzianum หรือ Bacillus subtilis) ก่อนเก็บ

• เก็บในที่แห้ง อากาศถ่ายเท

สรุปสั้นๆ

• ต่อมน้ำมันผิวมะนาว คือจุดที่สร้างกลิ่นและน้ำมันหอมระเหย มีฤทธิ์ต้านเชื้อบางชนิด

• แต่ถ้าต่อม “แตกหรือไหม้” จะกลายเป็น “ช่องทางให้เชื้อราเข้าทำลาย”

• เชื้อราที่เจอบ่อย: Alternaria, Penicillium, Colletotrichum

• การจัดการที่ดีคือ รักษาผิวผลให้แข็งแรง ลดความชื้น และหลีกเลี่ยงการกระแทกผล

8 @สงวนสิขสิทธิ์โดย สวนมะนาวท้ายไร่ จังหวัดพิจิตร