ต้นมะนาว (และพืชทุกชนิด) มี ระบบภูมิคุ้มกันของตัวเอง สามารถสร้าง สารต้านทานโรค (phytoalexins, defense compounds) และ ปรับโครงสร้างเซลล์ เพื่อตอบสนองต่อเชื้อโรคหรือแมลงครับ

กลไกการสร้างสารต้านทานโรคของมะนาว

1. การรับรู้สิ่งแปลกปลอม (Recognition)

• เซลล์พืชมีตัวรับ (receptors) ที่ผิวเซลล์

• เมื่อเชื้อรา แบคทีเรีย หรือไวรัสเข้ามา พืชจะรับรู้ได้ทันที

2. การสร้างสารเคมีป้องกัน (Chemical defense)

• ฟีโนลิก (Phenolics) เช่น ฟลาโวนอยด์, แทนนิน ต้านเชื้อรา–แบคทีเรีย

• ไฟโตอเล็กซิน (Phytoalexins) สารป้องกันโรคที่พืชสร้างขึ้นเฉพาะเมื่อถูกโจมตี

• เอนไซม์ป้องกัน (Defense enzymes) เช่น Chitinase, β-1,3-glucanase ย่อยผนังเชื้อรา Peroxidase, Polyphenol oxidase เสริมความแข็งแรงของผนังเซลล์

3. การเสริมผนังเซลล์ (Structural defense)

• สร้าง ลิกนิน (Lignin) และ คิวติน (Cutin) ให้ผนังเซลล์แข็งขึ้น

• กั้นการลุกลามของเชื้อโรค (เหมือนสร้างกำแพง)

4. การส่งสัญญาณฮอร์โมน (Signaling)

• ซาลิไซลิกแอซิด (SA) ต้านเชื้อราและแบคทีเรีย (ระบบภูมิคุ้มกันแบบ Systemic acquired resistance – SAR)

• จัสโมนิกแอซิด (JA) และ อีทิลีน (ET) กระตุ้นการตอบสนองเมื่อถูกแมลงกัดกินหรือเชื้อโรคเจาะ

ตัวอย่างในมะนาว

• เมื่อใบมะนาวถูกเชื้อราแคงเกอร์ พืชจะสร้าง ฟีนอลิกสะสมรอบบริเวณแผล และเสริมผนังเซลล์ เชื้อโรคลุกลามยากขึ้น

• เมื่อแมลงดูดกินใบอ่อน พืชจะกระตุ้นการสร้าง สารขมและแทนนิน ทำให้แมลงกินต่อได้ยาก

• ระบบราก หลั่ง สารฟีนอลิก ลงดินเพื่อต้านเชื้อราในดิน

สรุป

มะนาว ไม่ใช่แค่รอการดูแลจากเรา แต่มี ภูมิคุ้มกันในตัวเอง สามารถสร้างสารต้านทานโรค–เสริมผนังเซลล์–ใช้ฮอร์โมนส่งสัญญาณป้องกันทั้งต้น เหมือนระบบภูมิคุ้มกันของคนครับ

8 @สงวนสิขสิทธิ์โดย สวนมะนาวท้ายไร่ จังหวัดพิจิตร