กระบวนการเกิดของราสนิม

กระบวนการเกิดของ ราสนิม (Rust fungus) เป็นหนึ่งในโรคพืชที่เกิดจากเชื้อรากลุ่ม Basidiomycota โดยมีวงจรชีวิตซับซ้อนและต้องอาศัยพืชเจ้าบ้านในการดำรงอยู่ เชื้อรากลุ่มนี้สร้าง “สปอร์” ได้หลายชนิดในระยะต่าง ๆ ของวงจรชีวิต ซึ่งทำให้แพร่ระบาดได้ง่ายโดยเฉพาะในสภาพอากาศชื้น

1. สาเหตุของโรคราสนิม

เกิดจากเชื้อราหลายชนิด เช่น Puccinia spp. Uromyces spp. Hemileia spp. (เช่น ราสนิมกาแฟ) เชื้อราแต่ละชนิดจะมี “พืชเจ้าบ้านจำเพาะ” เช่น ราสนิมบนข้าวสาลีไม่สามารถติดบนมะนาวได้

2. ขั้นตอนการเกิดราสนิม

ระยะที่ 1: การเข้าทำลาย (Infection) สปอร์ของเชื้อรา (ส่วนใหญ่คือ uredospore หรือ basidiospore) ถูกลมพัดหรือฝนกระเด็นไปตกบนใบพืช ถ้ามีความชื้นสูง (น้ำค้างหรือฝนตก) และอุณหภูมิเหมาะสม (20-30°C) สปอร์จะงอกเป็นเส้นใย (germ tube) เส้นใยนี้เจาะผ่านปากใบหรือผนังเซลล์ของใบ เข้าสู่เนื้อเยื่อ

ระยะที่ 2: การเจริญภายในใบ (Colonization) เส้นใยเชื้อรา (mycelium) แผ่กระจายอยู่ระหว่างเซลล์ใบ สร้าง “haustoria” ซึ่งเป็นโครงสร้างดูดสารอาหารจากเซลล์พืช พืชเริ่มแสดงอาการ จุดนูนสีเหลือง-ส้ม-น้ำตาล บนผิวใบ

ระยะที่ 3: การสร้างสปอร์ใหม่ (Sporulation) เชื้อราสร้างโครงสร้างคล้ายตุ่มเล็ก ๆ ที่ผิวใบ เรียกว่า pustule (ตุ่มสนิม) เมื่อแก่จะแตกออก ปล่อยสปอร์สีส้ม-น้ำตาลออกมา สปอร์เหล่านี้สามารถแพร่กระจายไปยังใบอื่น ๆ ได้อีก (ระบาดต่อเนื่อง)

ระยะที่ 4: การพักตัว (Dormancy) ในฤดูแห้งหรือหนาว เชื้อราจะสร้างสปอร์ระยะพัก เช่น teliospore สปอร์ชนิดนี้มีผนังหนา ทนต่อความแห้งหรืออุณหภูมิต่ำ เมื่อเข้าสู่ฤดูที่เหมาะสมอีกครั้ง จะงอกเป็น basidiospore เริ่มวงจรชีวิตใหม่

3. ปัจจัยที่เอื้อต่อการเกิดราสนิม

ความชื้นในอากาศสูงกว่า 85% อุณหภูมิ 20-30°C ใบพืชเปียกน้ำต่อเนื่องนานกว่า 6 ชั่วโมง แปลงปลูกหนาทึบ อากาศถ่ายเทไม่ดี พืชขาดธาตุอาหาร ทำให้ภูมิต้านทานต่ำ

4. การป้องกันและจัดการราสนิม

• ตัดแต่งกิ่งให้โปร่ง ลดความชื้นในทรงพุ่ม

• หลีกเลี่ยงการให้น้ำแบบพ่นฝอย ตอนเย็น

• พ่นสารป้องกันเชื้อรา เช่น กลุ่มไตรอะโซล (triazole) หรือสโตรบิลูริน (strobilurin) สลับกัน

• เสริมแคลเซียม-ซิลิกา เพื่อเพิ่มความแข็งแรงของผนังเซลล์ใบ

• เก็บและเผาทำลายใบที่เป็นโรค ลดแหล่งแพร่สปอร์

13 @สงวนสิขสิทธิ์โดย สวนมะนาวท้ายไร่ จังหวัดพิจิตร